Η μυθολογία του ανοιξιάτικου ουρανού

Σύμφωνα με τα αστρονομικά δεδομένα, ο χειμώνας τελείωσε φέτος στις 3 το πρωί της 21ης Μαρτίου, αφού από εκείνη τη στιγμή ο Ηλιος πέρασε στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Από αυτή την ημέρα και ως τις 23 Σεπτεμβρίου η διάρκεια της ημέρας θα είναι πια μεγαλύτερη από τη διάρκεια της νύχτας. Ταυτόχρονα οι ακτίνες του Ηλιου θα θερμαίνουν πιο αποτελεσματικά τις χώρες του βόρειου ημισφαιρίου της Γης, αφού δεν θα πέφτουν τόσο πλάγια όσο τον χειμώνα. Βέβαια η θερμοκρασία δεν έχει σταθεροποιηθεί ακόμη στη χώρα μας σε «ανοιξιάτικα» επίπεδα. Είναι όμως σίγουρο πως από εδώ και μπρος θα βγαίνουμε ολοένα και περισσότερο από την απομόνωση του σπιτιού μας στη φιλόξενη ελληνική ύπαιθρο. Πέρα από τα νηστίσιμα και τα πασχαλινά σπιτικά εδέσματα, η ελληνική ύπαιθρος έχει και κάτι άλλο που μας λείπει στις μεγάλες πόλεις: τον καθαρό ουρανό. Μια ματιά στον ουρανό ένα ανέφελο βράδυ είναι σίγουρο πως θα σας δημιουργήσει τα ίδια αισθήματα που δημιουργούσε και στους προγόνους μας, όταν φαντάζονταν εικόνες ηρώων και δράκων ζωγραφισμένες στα αστέρια και έπλαθαν μύθους για να εξηγήσουν την παρουσία τους στον ουρανό. Ανάμεσα στα αμέτρητα αστέρια ξεχωρίζουν μερικά με την έντονη λαμπρότητά τους. Πώς μπορούμε άραγε να τα αναγνωρίσουμε;



Ο χαρακτηριστικός αστερισμός της άνοιξης είναι ο Λέων, που τις πρώτες νυκτερινές ώρες, μετά τη δύση του Ηλιου, βρίσκεται ψηλά στον ουρανό. Ακόμη και ένας αμύητος μπορεί να τον εντοπίσει εύκολα, με τη βοήθεια ης Μεγάλης Αρκτου, η οποία έχει ένα πολύ χαρακτηριστικό σχήμα. Αποτελείται από ένα τετράπλευρο, που είναι το «σώμα» της αρκούδας, και μια σειρά από τρία αστέρια υπό γωνία, που είναι ο «λαιμός» της (κατ' άλλους η ουρά της). Κατά τους αρχαίους Ελληνες ο αστερισμός αυτός παρίστανε τη νύμφη Καλλιστώ, μία από τις ακολούθους της Αρτεμης. Η Καλλιστώ μεταμορφώθηκε από τη θεά σε αρκούδα, επειδή παράκουσε τις εντολές της και ερωτεύθηκε τον Δία, με τον οποίο απέκτησε ένα γιο, τον Αρκάδα. Η Μεγάλη Αρκτος φαίνεται από την Ελλάδα και στις τέσσερις εποχές του έτους, όμως η θέση της στον ουρανό είναι κάθε εποχή διαφορετική. Την άνοιξη βρίσκεται ψηλά, ακριβώς πάνω από το κεφάλι μας, με το σώμα της προς τη Δύση και τον λαιμό προς την Ανατολή. Αν δεν γνωρίζετε πού βρίσκονται τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στον τόπο από τον οποίο παρατηρείτε τον ουρανό, δεν χρειάζεται να απελπίζεσθε, θα σας βοηθήσει να προσανατολιστείτε η ίδια η Μεγάλη Αρκτος. Προεκτείνοντας νοερά τη γραμμή που ενώνει τα δύο «πίσω» αστέρια του σώματός της προς τον ορίζοντα, θα συναντήσετε τον Πολικό Αστέρα σε μια περιοχή που δεν έχει άλλα λαμπρά αστέρια. Ετσι έχετε βρει τον Βορρά, οπότε στρέφοντας το πρόσωπό σας προς αυτόν μπορείτε να εντοπίσετε και τα υπόλοιπα άλλα τρία σημεία του ορίζοντα όπως μάθατε στο Δημοτικό: ο Νότος βρίσκεται πίσω σας, η Ανατολή δεξιά σας και η Δύση αριστερά σας.

Αφού έχετε εντοπίσει τη Μεγάλη Αρκτο, είναι πια εύκολο να βρείτε και τον Λέοντα: βρίσκεται ψηλά στον ουρανό, προς τα νοτιοδυτικά της Μεγάλης Αρκτου. Το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού αυτού, η καρδιά του Λέοντα, βρίσκεται στην προέκταση των δύο «εμπρός» αστεριών του σώματος της αρκούδας και προς την αντίθετη διεύθυνση από αυτή που βρίσκεται ο Πολικός Αστέρας. Το αστέρι αυτό ονομάζεται Βασιλίσκος, επειδή «κυβερνούσε τους ουρανούς» σύμφωνα με την αρχαία περσική μυθολογία.

Ο αστερισμός του Λέοντα παριστάνει, κατά την ελληνική μυθολογία, το λιοντάρι της Νεμέας. Το λιοντάρι αυτό αποτελούσε τον στόχο του πρώτου άθλου που είχε ζητήσει ο βασιλιάς των Μυκηνών Ευρυσθέας από τον Ηρακλή. Το είχε στείλει στη Νεμέα η Ηρα για να τιμωρήσει τους κατοίκους της, που είχαν παραμελήσει τις θυσίες προς τους θεούς. Κανείς από όσους δοκίμασαν δεν είχε κατορθώσει να σκοτώσει το θηρίο, αφού το δέρμα του δεν μπορούσε να τρυπηθεί ούτε από σίδερο ούτε από μπρούντζο αλλά ούτε και από πέτρα. Ετσι ο Ηρακλής, αφού δοκίμασε να σκοτώσει το λιοντάρι με το τόξο του και με το σπαθί του, αναγκάστηκε να το πνίξει με τα χέρια του. Στη συνέχεια το έγδαρε, χρησιμοποιώντας ένα από τα νύχια του ζώου, και από το δέρμα του έφτιαξε τον μανδύα που φορούσε από τότε για πανοπλία, με το κεφάλι του ζώου στο κεφάλι του σαν περικεφαλαία και το τομάρι ριγμένο στη ράχη του. Οταν πέθανε ο Ηρακλής, οι θεοί τοποθέτησαν το λιοντάρι μαζί του στον ουρανό σαν δύο αστερισμούς. Ο αστερισμός του Ηρακλή είναι και αυτός ορατός την άνοιξη, βρίσκεται όμως από την άλλη πλευρά της Μεγάλης Αρκτου από αυτήν που βρίσκεται ο Λέων, χαμηλά κοντά στην Ανατολή, και διακρίνεται δύσκολα, αφού δεν έχει ιδιαίτερα λαμπρά αστέρια.

Ανάμεσα στην Ανατολή και στον Νότο, αριστερά καθώς κοιτάζουμε τον Λέοντα και χαμηλά στον ορίζοντα, βρίσκεται ο αστερισμός της Παρθένου. Οι αρχαίοι Ελληνες έβλεπαν στον αστερισμό αυτόν τη θεά της γεωργίας, τη Δήμητρα, ή την κόρη της Περσεφόνη, να κρατάει στο δεξί χέρι ένα κλαδί από φοίνικα και στο αριστερό ένα στάχυ. Για τον λόγο αυτόν ο λαμπρότερος αστέρας αυτού του αστερισμού, που ξεχωρίζει με γυμνό μάτι εύκολα από τους υπόλοιπους, ονομάζεται Στάχυς.

Δεξιά από τον Λέοντα, ακριβώς πάνω από τη Δύση, βρίσκεται ο αστερισμός των Διδύμων, στον οποίο οι αρχαίοι Ελληνες αναγνώριζαν τους Διόσκουρους αδελφούς, Κάστορα και Πολυδεύκη. Τα δύο λαμπρότερα αστέρια του αστερισμού φέρουν τα ονόματα αυτών των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. Δεξιά και αριστερά από τους Διδύμους ξεχωρίζουν δύο πολύ λαμπρά αστέρια. Αυτό που βρίσκεται προς την πλευρά του Νότου είναι ο Προκύων, το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού του Μικρού Σκύλου. Αυτό που βρίσκεται προς την πλευρά του Βορρά είναι η Αίγα, το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού του Ηνιόχου. Ο Προκύων πήρε το όνομά του από τη θέση του στον ουρανό, επειδή «προηγείται» του Σείριου, ο οποίος ονομαζόταν από τους αρχαίους Ελληνες και Κύων. Η Αίγα οφείλει το όνομά της στην Αμάλθεια, την κατσίκα που έθρεψε με το γάλα της τον Δία, όταν αυτός ήταν μωρό.


Αν βρίσκεσθε σε ένα μέρος με πολύ καθαρό ουρανό, θα μπορέσετε να παρατηρήσετε, πάνω από τον Βορρά, τον αστερισμό της Κασσιόπης με το χαρακτηριστικό σχήμα του ανάποδου κεφαλαίου Μ. Ανάμεσα από τη Μεγάλη Αρκτο και την Παρθένο, στην προέκταση του τόξου που σχηματίζουν τα τρία αστέρια του «λαιμού» της αρκούδας, ξεχωρίζει με την έντονη ακτινοβολία του ο Αρκτούρος, το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού του Βοώτη. Ο αστερισμός αυτός για τους αρχαίους Ελληνες ήταν η προσωποποίηση του γεωργού, ο οποίος όργωνε το χωράφι του με ένα άροτρο που το έσερναν δύο βόδια. Ο Αρκτούρος πάλι, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, είναι ο γιος της Καλλιστώς, και προστατεύει στον ουρανό τη μητέρα του, τη Μεγάλη Αρκτο. Τέλος ακριβώς ανάμεσα στον Βορρά και στην Ανατολή και χαμηλά στον ορίζοντα μπορείτε να θαυμάσετε τον Βέγα, όπως ονόμασαν οι Αραβες το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού της Λύρας. Στον αστερισμό αυτόν οι αρχαίοι Ελληνες αναγνώριζαν το μουσικό όργανο που είχε εφεύρει ο Ερμής και είχε χαρίσει στον αδελφό του, Απόλλωνα, ο οποίος με τη σειρά του το είχε προσφέρει στον γιο του, Ορφέα.

Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.


ΠΗΓΗ

[Μόνο οι διαχειριστές επιτρέπεται να δουν αυτόν το σύνδεσμο.]