Μεσσηνιακή Μάνη: Ένας κόσμος ιδιαίτερος

Μεσσηνιακή Μάνη: Ένας κόσμος ιδιαίτερος

Η Μάνη είναι ένας ολόκληρος κόσμος, ιδιαίτερος, φτιαγμένος από αρχέτυπες εικόνες. Ακόμη και η Εξω Μάνη, από την αρχαία Αβία, τη σημερινή Παλιόχωρα, ως το Οίτυλο, είναι διαφορετική από τη Μέσα Μάνη, την Αποσκερή και την Προσηλιακή. Αν και το τοπίο της Μεσσηνιακής Μάνης είναι πιο ήμερο και πιο πλούσιο από εκείνο της Λακωνικής, ο πολιτισμός των ανθρώπων, το σύστημα των αξιών τους, επιβάλλεται πάνω στον τόπο και χαρίζει στα πράγματα μια σαγηνευτική λιτότητα.

Η Μάνη αποτελεί ένα ιδιότυπο παζλ, μια σύνθεση από αρχέτυπες εικόνες που μαγεύουν τον επισκέπτη
Απόβραδο στην παραλία (αριστερά) με τα φώτα της Καλαμάτας να διακρίνονται στο βάθος και (δεξιά) το φαράγγι Ριντόμου
Σούρουπο με φόντο τον κόλπο, ιδανική ώρα για ένα πιάτο λαχταριστούς μεζέδες
Βουνό, θάλασσα και παραδοσιακοί οικισμοί που χάνονται μέσα στο πράσινο
Οχυρό Μουρτζίνου
Ο ζωγράφος Γιώργης Γεωργακόπουλος στους Αγίους Αναργύρους (αριστερά) και σκίτσο της Αριας Κομιανού (δεξιά)
Μεσσηνιακό παστό, στιφάδο της Κικής και άλλα γευστικά φαγητά σας περιμένουν έπειτα από κάθε περιήγηση στα χωριά της περιοχής
Το εσωτερικό του ναού των Αγίων Θεοδώρων στον Κάμπο (αριστερά) και σοκάκι στο χωριό Προσήλιο (δεξιά) από όπου ο δρόμος κατηφορίζει προς τη θάλασσα

Πρώτα κάναμε το ταξίδι στην Εξω Μάνη, γύρω από τα Τσέρια και τον πύργο του Ζαχαριά, μέσω της χαρακτικής τέχνης της Αριας Κομιανού, μιας Κερκυραίας που αγάπησε τη Μάνη και βρήκε ότι η λιτότητά της, η αυθεντική και καθόλου επιτηδευμένη, ταιριάζει πολύ με την εικαστική γλώσσα της. Πραγματικοί οδηγοί στην περιήγησή μας η Κατερίνα και ο Γιώργος Γεωργακόπουλος, ένας Ικαριώτης που αγάπησε τη Μάνη και δεν χάνει ευκαιρία να σκιτσάρει τις θελκτικές εικόνες της.

Αφετηρία το σπίτι της Αμαλίας και του γλύπτη Χρήστου Ρηγανά, επάνω στα βότσαλα της Παλιόχωρας. Ο Μεσσηνιακός κόλπος, εδώ στην αρχή του ταξιδιού μας, ιδιαίτερα το απόβραδο, που ο ήλιος αφήνει το αίμα του να τρέξει και ανάβουν τα φώτα του γριγρι και της Καλαμάτας, είναι εκμαυλιστής της αυστηρότητας της Μάνης. Ευτυχώς για τη διατήρηση της ιδιαίτερης προσωπικότητάς της, υπήρχε η σπονδυλική στήλη της χερσονήσου, ο αθάνατος Ταΰγετος, ο φρουρός της αυστηρότητας, που βρισκόταν σε διαρκή πόλεμο με τον εκμαυλιστή Μεσσηνιακό. Οι πόλεμοι πάντα καθόριζαν εδώ το τοπίο και τη φυσιογνωμία του.

«Πίσω από έναν ωκεανό λιόδεντρα»
Το σπίτι του Πάτρικ Λι Φέρµορ βρίσκεται σε µια συστάδα σπιτιών κάτω από τον δρόµο, πίσω από την Καρδαµύλη. Το βιβλίο του «Μάνη» µάς έκανε να βλέπουµε τον τόπο µε τα δικά του µάτια, ή καλύτερα µε τη δική του ψυχή. Οσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο είναι άθλος αν καταφέρουν να απαλλαγούν από τη µατιά του και να κοιτάξουν τον τόπο αποκλειστικά µε τα δικά τους µάτια. Αν και δεν βρίσκουµε τον λόγο γιατί πρέπει να προσπαθήσουν κάτι τέτοιο. Ο Πάτρικ Λι Φέρµορ έχει σαγηνευτική µατιά:

«(…) Επειτα από µια ώρα είδαµε την Καρδαµύλη, ένα πυργωτόχωριουδάκι, στην άκρη της θάλασσας πίσω από έναν ωκεανό από λιόδεντρα. Μερικοί πύργοι, ένας τρούλος κι ένα καµπαναριό υψώνονταν πάνω από τις στέγες. Ακριβώς πάνωθέ τους ένα υπέροχο πλάτωµα, χωµένο µες στα κυπαρίσσια, έφτανε µέχρι τα µισά του δρόµου και ανέβαινε σε µια ερειπωµένη και χορταριασµένη ακρόπολη. Και πάνω απ’ όλα ορθωνόταν ο επιβλητικός όγκος του γυµνού Ταΰγετου. Η Καρδαµύλη ήτανε διαφορετική απ’ όλα τα χωριά που είχα δει στην Ελλάδα. Αυτά τα χτισµένα µε χρυσαφένιες πέτρες σπίτια, µε τους µεσαιωνικούς πυργίσκους, έµοιαζαν µε µικρά κάστρα. Πάνω τους πρόβαλλεµια όµορφη εκκλησιά. Τα βουνά έπεφταν απότοµα µέχρι σχεδόν κάτω την ακρογιαλιά. Εδώ κι εκεί, ανάµεσα στ’ ασπρισµένα σπίτια δίπλα στη θάλασσα, µεγάλα όλο ψίθυρους καλάµια, τρία µέτρα ψηλά, ταλαντεύονταν µε την πιο απαλή πνοή του ανέµου. Ανάµεσα στα δέντρα ήταν δεµένα δίχτυα. Σε πολλά κατώφλια βρισκόντουσαν πιθάρια για λάδι, µεγάλα σαν κι εκείνα που βρεθήκανε, µε τις ανασκαφές, στο παλάτι του Μίνωα».

Αγριοπούλια στις επάλξεις
Στα χαρακτικά έργα της Αριας Κοµιανού κυριαρχεί η αλήθεια. Και η αλήθεια είναι πάντα λιτή, εµφανίζεται χωρίς περιστροφές. Με απλές χαρακιές επάνω στο ξύλο: ένα κυπαρίσσι που ο κεραυνός έκοψε την κορφή του έτσι µοναχικό και εκτεθειµένο όπως είναι µέσα στο µανιάτικο τοπίο, ένα αγκάθι που φωτίζουν οι προβολείς του αυτοκινήτου στην άκρη του δρόµου, ένα επίσης µοναχικό παράθυρο – που αµέσως γίνεται πολεµίστρα – στον οχυρωµατικό τοίχο, ένας αετός πάνω στις επάλξεις ενός πύργου.

Οπως λέει η Αρια Κοµιανού, «ο τόπος έχει από µόνος του τη δική του λιτότητα, τη δική του αφαίρεση, γι’ αυτό βρήκα ότι ταιριάζει µε την τέχνη µου» .

Και βέβαια υπάρχει πάντα το πάθος της χαράκτριας µε τα πουλιά: «Για µένα συµβολίζουν χίλια πράγµατα, τα πάντα, την ελευθερία, το πέταγµα, τη φύση. Μεταχειρίστηκα τα πουλιά της Μάνης όχι τρυφερά, σαν αηδονάκια, αλλά σαν αγριοπούλια που είναι, όπως και ο τόπος» …

Τα µπαλκόνια της Βέργας
Από το τέλος της παραλίας της Καλαµάτας ο δρόµος ακολουθεί από κοντά την ακτογραµµή και ξαφνικά, 3 χλµ. µετά, απέναντι από την είσοδο του ξενοδοχείου «Πανόραµα», αρχίζει να ανηφορίζει απότοµα προς το όρος Καλάθι, µαζί µε τις πολυτελείς κατοικίες, πολύ στενός και πολύ ανηφορικός, ως την εκκλησιά της Ευαγγελίστριας (4 χλµ.), ένα απίθανο µπαλκόνι προς τον Μεσσηνιακό κόλπο. Ο δρόµος ανεβαίνει ακόµη πιο ψηλά για την Ανω Βέργα, τριγυρισµένη από έλατα και ερηµοκλήσια, αλλά η ταβέρνα «Πετράλωνο», η κουζίνα και το µπαλκόνι της (φωτογραφία κάτω), είναι µια πρόσκληση για στάση. Ψηλά πάνω από το απέραντο γαλάζιο σερβίρονται κόκορας δικός τους µε χυλοπίτες, καγιανάς, κατσικάκι δικό τους στον ξυλόφουρνο (και ψωµιά και παξιµάδια), παστό καπνιστό, ντοµάτες, κολοκυθάκια, πιπεριές, µελιτζάνες, αγγούρια, πατάτες από τον κήπο τους. Λένε ότι η Βέργα οφείλει το όνοµά της σε έναν τοίχο που έφτιαξαν οι Μανιάτες για να εµποδίσουν την είσοδο του Ιµπραήµ στην απάτητη επικράτειά τους. Κι αυτός ο χαµηλός, ξεροτρόχαλος τοίχος, που από ψηλά έµοιαζε λεπτός σαν βέργα, και η ψυχή των ετοιµοπόλεµων ανδρών, σταµάτησε τον φοβερότερο στρατό που γνώρισε ο τόπος. Η Μάνη δίνει αµέσως τα πρώτα διαπιστευτήριά της…

Κόρφοι και εκκλησιές-αριστουργήµατα
Η διαδροµή προς Νότο είναι πιο ήµερη. Πιο κάτω από τη διακλάδωση για Βέργα, ο δρόµος διακλαδώνεται ξανά προς την παραλία για το ξενοδοχείο «Ακτή Ταΰγετος Resort» και τη Μικρή Μαντίνεια, την Παλαιόχωρα (3 χλµ.), το Ακρογιάλι Αβίας και τις Κιτριές, ενώ ο βασικός δρόµος φεύγει πιο µεσόγεια για Κάµπο. Αρχίζουµε να µετράµε χιλιόµετρα από την Παλαιόχωρα και πηγαίνουµε για Ακρογιάλι Αβίας (2 χλµ.). Ο δρόµος ακουµπά ένα υπέροχο λιµανάκι, προτού αρχίσει να ανεβαίνει από την παραλία Σάνταβας για Κάµπο µέσα σε «σκαλοπάτια» µε «σουρεαλιστικές» ελιές και πλούσιες κατοικίες. ∆ύο χιλιόµετρα µετά η θέα του καταπράσινου φαραγγιού µπροστά, του Ριντόµου, και της θάλασσας πίσω µαζί µε το µισοφέγγαρο της Καλαµάτας είναι γοητευτική.

Συναντάµε τον κεντρικό, µεσόγειο, δρόµο 3,5 χλµ. µετά και αµέσως µπαίνουµε στον Κάµπο, ο οποίος αµέσως δείχνει το καλύτερό του, την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων πάνω στον δρόµο. Την υπέροχη εκκλησιά, µε τις εντυπωσιακές µεταβυζαντινές τοιχογραφίες και το παµπάλαιο σκαλιστό τέµπλο, πλαισιώνουν τα παραδοσιακά σπίτια, που στις πόρτες τους δεν έχει ξεραθεί ακόµη ο «µάης» µε τα αγριολούλουδα. Οι Αγιοι Θεόδωροι είναι πλέον µνηµείο, αλλά λειτουργούνται στη γιορτή τους και στη γιορτή του Αγίου Φανουρίου στα τέλη Αυγούστου.

Μετά τον Κάµπο, δεξιά του δρόµου στέκει το ερειπωµένο πυργόσπιτο του Καπετάν Κουµουντούρου, όπου γεννήθηκε ο Αλέξανδρος Κουµουνδούρος, µέγας πολιτικός άνδρας του 19ου αιώνα, ο οποίος έγινε δύο φορές Πρόεδρος της Βουλής, δεκαεπτά φορές υπουργός και δέκα πρωθυπουργός, µοναδικό ρεκόρ για τη σύγχρονηπολιτική ιστορία. Η προτοµή του Κουµουνδούρου στην είσοδο του πύργου φαίνεται από τον δρόµο, αλλά δεν φαίνονται ο µυκηναϊκός θολωτό τάφοςτου γιατρού στον Τρωικό Πόλεµο Μαχάονα που υπάρχει από κάτω, αλλά και τα ερείπια του κάστρου της Ζαρνάτας, που µαζί µε εκείνα του Κελεφά και του Πασαβά έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στην ιστορία της Μάνης.

Το επόµενο χωριό είναι το Σταυροπήγιο (2,5 χλµ. από τον Κάµπο), απ’ όπου µπορεί ο ταξιδιώτης να κατηφορίσει για τις Κιτριές (8 χλµ.). Ωστόσο οι πανοραµικές εικόνες της Καρδαµύλης 5 χλµ. µετά το Σταυροπήγιο είναι µια ισχυρή πρόσκληση να συνεχίσεις τον δρόµο όλο και πιο βαθιά στη Μεσσηνιακή Μάνη. Το επόµενο χωριό είναι το Προσήλιο και µετά ο δρόµος αρχίζει να κατηφορίζει προς τη θάλασσα και την Καρδαµύλη (9 χλµ. από το Προσήλιο).

«Εις του καπετάν Παναγιώτη του Μούρτζινου το σπίτι»…
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γράφει στη «Διήγηση συµβάντων της ελληνικής φυλής»: «Εις τας 3 Ιανουαρίου... και εις τας 6 Ιανουαρίου εβγήκα εις την Μάνη εις του καπετάν Παναγιώτη του Μούρτζινου το σπίτι. Εις αυτό το διάστηµα, πριν να βγω εις την Πελοπόννησον, επήγα εις τους Κορφούς να ζητήσω τέσσερις χιλιάδες τάλληρα από µισθούς µου, του Μέτλαντ, και διά να ανταµώσω τον Ιωάννη Καποδίστρια. Τον αντάµωσα, εκάθησα τριάντα ηµέρας και επέστρεψα πίσω εις την Ζάκυνθον. Εκεί οµιλήσαµε πολλά περί της υποθέσεως. Εδώ τελειώνει η ζωή µου η περασµένη και αρχινά της Επαναστάσεως (…).

»(…) Ετσι λοιπόν, εις τας 3 Ιανουαρίου ανεχώρησα από την Ζάκυνθον, και εις τας 6 Ιανουαρίου έφθασα εις την Σκαρδαµούλα, εις του πατρικού µου φίλου καπετάν Παναγιώτη Μούρτζινου. Το κίνηµά µας έγινε εις τας 22 Μαρτίου, εις την Καλαµάταν. Από τας 6 Ιανουαρίου, έως εις τας 22 Μαρτίου, επροσπάθησα, ενέργησα εις την Μάνην να ενώσωµεν διάφορα σπίτια Μανιάτικα κατά την συνήθειά τους, και ενώσαµεν, τους αδελφώσαµεν (…).

»(…) Ο Μαυροµιχάλης είχε το όνοµα Μπέης, αλλ’ ο Μούρτζινος είχε την δύναµιν εις την Μάνην. Ερωτήθη τότε ο Μαυροµιχάλης [από τους Τούρκους] διά τον ερχοµό µου, και αυτός απεκρίθη, ότι εδυστύχησε εις την Ζάκυνθον και ήλθε εις την Μάνην διά να τον βοηθήσουν οι φίλοι του και να επιστρέψη οπίσω. Και εις αυτό φέρθηκε πολλά καλά, αλλά δεν είναι αληθινό ότι δεν µε επρόδωσε εις τους Τούρκους. Δεν είχε την δύναµιν να το κάµη και αν ήθελε, και, εκτός της φιλίας απού είχαµε µε τον Μούρτζινον, είναι συνήθεια εις την Μάνην να υπερασπίζωνται όσους καταφεύγουν εις την οικίαν των».

Η ηχώ όλων αυτών των σπουδαίων ακούγεται από την άκρη του δρόµου σας. Σκαρδαµούλα είναι το παλιό όνοµα της Καρδαµύλης και το σπίτι του Μούρτζινου βρίσκεται στην άκρη της Παλιάς Καρδαµύλης, µια συστάδα πύργων – κάποιοι έχουν γίνει τώρα ξενώνες – και στην άκρη τους ένα µικρό κάστρο, µε τον πύργο, την εκκλησιά του, τα σπίτια και τα παράσπιτα, το ελαιοτριβείο, το σιδηρουργείο, τον λαχανόκηπό του, την στέρνα του (για όλα αυτά υπάρχουν κατατοπιστικές πινακίδες), µια ξεχωριστή, ασφαλής και περιχαρακωµένη, νησίδα ζωής. Το οχυρό των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων είναι ενταγµένο στο δίκτυο των µουσείων της Μάνης και είναι το πιο αντιπροσωπευτικό συγκρότηµα του τρόπου ζωής των ανθρώπων της εποχής που περιγράφει ο Κολοκοτρώνης. Ακούστε ένα άλλο απόσπασµα από τη συγκλονιστική διήγησή του: «Εις την Μάνην πάντοτε επηγαίναµεν βοήθεια εις τον µπέη Κουµουντουράκη, εις τες χρείες τους, και εβοηθούσαµε το µέρος τους. Ο καπετάνιος Κωνσταντής Δουράκης, φίλος του πατρός µου, και οι Κιτρινιαραίοι, ανοίγουν πολέµους. Ηµείς µεντάτι. Είχαµεν κλεισµένον µίαν φοράν τον Νικόλαον Κιτρινιάρη, τον πολιορκήσαµεν, και σαν ετρώγονταν αδελφοξάδελφα, έρριχναν τουφέκια στον αέρα. Οι Μανιάτες τον εστεναχώρησαν και οµίλησε να παραδοθή, και εζήτησε εµέ. Δεν ήτο να παραδοθή, αλλά να µε σκοτώσει µε απιστιά. Εβγήκε έξω εις του πύργου την πόρτα, και είχε βάλει τους ανθρώπους µέσα, να παραδοθή. Οι άνθρωποί του µε άδειασαν έξη τουφέκια. Εγώ ήµουν κοφτά και µ’ επήραν, έπεσα αποκάτω από τον θόλον της πόρτας του πύργου, οι δικοί µου ενόµισαν ότι µε σκότωσαν και ήθελαν να σκοτώσουν τους συγγενείς του Κιτρινιάρη. Αλλοι λέγουν “όχι να πάρωµε τον Θεόδωρον”. Ηλθεν ο αδελφός του Κιτρινιάρη, και τον επήρα εις τον ώµον, κ’ επροφυλάχτηκα, και την νύκτα έβαλα φωτιά εις τον πύργον και επαραδόθηκαν. Ο αδελφός του ήτον µε ηµάς. Τότε τα αδέλφια τους είπαν: Να κάµω ό,τι θέλω εις εκείνους διά την απιστιά. Εγώ είπα, ότι εάν ο Θεός µ’ εφύλαξε, τους χαρίζω την ζωήν».

Η εκκλησιά του Αγίου Σπυρίδωνος, που είναι κοµµάτι του οχυρωµατικού περίβολου του συγκροτήµατος, χτίστηκε µεταξύ 1685 και 1715, συνδυάζει βυζαντινά και δυτικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και υπογραµµίζει την ισχύ της οικογένειας που κατοικούσε σε αυτό το συγκρότηµα.

Από τη γαλάζια αγκαλιά της Καρδαµύλης στην πράσινη της Λαγκάδας
Ολος αυτός ο πολεµικός αχός που αποπνέει η Παλιά Καρδαµύλη καταλαγιάζει µέσα στον επισκέπτη όταν περπατήσει στα σοκάκια της Καρδαµύλης και καθήσει σε ένα από τα «µπαλκόνια» πάνω από τη θάλασσα, κοιτάζοντας το µικρό νησάκι απέναντι. Ο δρόµος όµως είναι ακόµη ανοιχτός µπροστά του και βγαίνει προς αναζήτηση του Προαστίου (της Καρδαµύλης), του Πραστίου των ντόπιων, 6,5 χλµ. από την Καρδαµύλη, αριστερά του κεντρικού δρόµου. Το ψάχνει γιατί από πάνω του ορθώνεται, µας λένε, το πιο ψηλό καµπαναριό της Μάνης. Ακριβώς στη βάση του καµπαναριού των Εισοδίων της Θεοτόκου, βγάζει τα γοητευτικά τραπεζάκια του ένα παλαιάς κοπής «καφεπαντοπωλείο».

Περίπου 5 χλµ. µετά τη διακλάδωση για Προάστιο, µια νέα οδηγεί στον δεύτερο πιο τουριστικά αξιοποιηµένο προορισµό της Μεσσηνιακής Μάνης, τη Στούπα, την πατρίδα του Ζορµπά. Στην αµµουδιά της ήδη έχει εγκατασταθεί πλήθος κολυµβητών, αλλά όλη αυτή η ακτογραµµή ως την Τραχήλα αποπνέει θαλασσινή ευωδιά. Για να την εισπνεύσετε θα βγείτε λίγο δεξιά (4,5 χλµ. µετά τη Στούπα) για τους θαλασσινούς οικισµούς του Αγίου Νικολάου, του Αγίου ∆ηµητρίου (3 χλµ.) και της Τραχήλας (5 χλµ.), του πιο ωραίου απ’ όλους, όπου τερµατίζει αυτός ο ειδυλλιακός δρόµος, που είναι ιδανικός να διανυθεί και µε ποδήλατο. Οταν ο περιηγητής επιστρέψει στον κεντρικό δρόµο, τον κερδίζει η εσωστρέφεια, καθώς αυτός ανηφορίζει για Πλάτσα (7,5 χλµ.), Νοµιτσί (1,5 χλµ.), Θαλάµες (1,2 χλµ.), Λαγκάδα (2 χλµ.) και συνεχίζει για Αγιο Νίκωνα και Οίτυλο. Αυτός είναι δρόµος της βυζαντινής και µεταβυζαντινής τέχνης, καθώς αριστερά και δεξιά υπάρχουν παλιές εκκλησίες µε εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Οι ναοί του Αγίου Νικολάου (10ος - 14ος αιώνας) στο Καµπινάρι Πλάτσας, της Παναγίας της Γιάτρισσας και της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος (11ος αιώνας και µε γλυπτό διάκοσµο) στο Νοµιτσί, των Αγίων Αναργύρων (13ος αιώνας) στις Θαλάµες, της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος στο κέντρο της Λαγκάδας και της Αγίας Σοφίας (13ος αιώνας) στο νεκροταφείο του χωριού.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ
Η Καλαμάτα απέχει από την Αθήνα 234 χλμ. και με το κομμάτι Αθήναιο-Λεύκτρο σύγχρονου αυτοκινητοδρόμου που δόθηκε πρόσφατα στην κυκλοφορία – μαζί με δύο νέες σήραγγες – ο χρόνος του ταξιδιού έχει μειωθεί σημαντικά. Ο κύκλος στη Μεσσηνιακή Μάνη από την Παλαιόχωρα μέσω παραλίας ως τη Λαγκάδα και επιστροφή από τον κεντρικό δρόμο πάλι στην Παλαιόχωρα είναι περίπου 134 χλμ.

ΔΙΑΜΟΝΗ
Στη Μικρή Μαντίνεια, στη θέση της αρχαίας Ιρής που ο Αγαμέμνων έκανε δώρο στον Αχιλλέα για να συμμετάσχει στον Τρωικό πόλεμο, το ξενοδοχείο «Ακτή Ταΰγετος Resort» (τηλ. 27210 42000, aktitaygetos.gr), με δωμάτια και διαμερίσματα, είναι μια καλή αφετηρία για την εξερεύνηση της περιοχής. Στη Μεγάλη Μαντίνεια, στον ομώνυμο ξενώνα σε πυργόσπιτο (τηλ. 2710 58158, 6945 745.118, greatmadineia.com). Στην παραλία της Βέργας, στο «Messinian Bay» (τηλ. 27210 41001-2, www. messinianbay.gr). Στην Καρδαμύλη, στα πέτρινα, αυτόνομα, σπίτια των «Ελιών» (τηλ. 27210 73021, elieshotel.gr), στα διαμερίσματα «Νότος» (τηλ. 27210 73991, notoshotel.gr), στις σουίτες και στα διαμερίσματα του «Melitsina Village» (τηλ. 27210 73334, melitsina.com). Στη Στούπα, στα διαμερίσματα του «Μανιάτικου» (τηλ. 27210 78180, village-maniatiko.com).

ΦΑΓΗΤΟ
Στις Κιτριές, στον Μίμη για ψάρια και μαγειρευτά φαγητά. Στη μοναχική ταβέρνα στην παραλία Πανταζί, στον δρόμο για την Τραχήλα, πάνω στην άμμο και κάτω από τα αρμυρίκια, για σαρδέλα ψητή, γαλέο τηγανητό με σκορδαλιά, μαριδάκι, γαύρο, μουσακά, κοτόπουλο κοκκινιστό, φασολάκια. Στην Καρδαμύλη, στην ταβέρνα της Κικής για εξαιρετικό στιφάδο, φρικασέ, λαχανοντολμάδες, μπάμιες, αγκινάρες δικές τους, κουτσομούρα, γαύρο, σαρδέλα, στην ταβέρνα της κυρίας Λένας για χοιρινό ριγανάτο και πολίτικες μελιτζάνες, στον «Κήπο της Σκαρδαμούλας» για παραδοσιακά μαγειρευτά φαγητά. Στη Στούπα, στο «Παλιό Μποστάνι», δίπλα στη θάλασσα, για αρνάκι στη γάστρα, κόκορα με χυλοπίτες, αλλά κυρίως ψάρια που πιάνουν οι ίδιοι και ωραία κακκαβιά.

ourlife.gr