Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης: Από το μύθο στην πραγματικότητα… Καλαμάτα

Η προσπάθεια της Καλαμάτας να στεφθεί πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για ένα εξάμηνο το 2021 μπορεί να προκαλεί... ρίγη ενθουσιασμού στη Δημοτική Αρχή, σε κάποιες δημοτικές παρατάξεις και, κατ’ επέκταση, στους κατοίκους, αλλά δεν είναι μια εύκολη ιστορία. Σίγουρα, όμως, θα αποτελέσει για κάποια χρόνια το τοπικό μας αφήγημα
Το πάθος για να κερδίσουμε την κούρσα δεν κρύβει μόνο «παθολογία». Υπάρχει, ίσως, κάτι πολύ περισσότερο που δεν είναι εντελώς άσχετο από τη συσσώρευση κόπωσης και απογοήτευσης τα τελευταία χρόνια.
Από τη στιγμή που η πολιτική δεν εμπνέει, ο κόσμος αναζητεί εστίες ανάτασης οπουδήποτε. Πολύ περισσότερο στους μύθους μιας πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης.
Για την πλειοψηφία είναι αναγκαία αυτή η διαδικασία, για να αποκτήσει η κοινωνία μας, ο μικρόκοσμός μας, συνοχή και ταυτότητα. Όχι, όμως, άμετρα, όχι καθ’ υπερβολήν. Διότι στην υπερβολή ελλοχεύουν όχι μόνο το θεσμικό kitsch, αλλά και το ρεζιλίκι, η διάψευση και η απογοήτευση.
Η ιστορία του θέματος, όπως γράψαμε και χθες, μας μοιάζει με το... σπουργίτι που θέλει να γίνει αετός. Ή πάλι με ένα δίστιχο του Μάνου Ελευθερίου, που λέει: «Τι ζήλεψες, τι τα ’θελες τα ένδοξα Παρίσια, έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πια παντού είναι τεκές...».
Η ελληνική ιστορία με την πολιτιστική πρωτεύουσα είναι διδακτική, μέχρι σ’ ένα βαθμό. Από την Αθήνα πέρασε και δεν ακούμπησε, από την Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη ακόμα ψάχνουν να βρουν τα χρήματα που καρπώθηκαν κάποιοι επιτήδειοι.
Η ιστορία επιτυχίας βρίσκεται μόνο σε όσες πόλεις κέρδισαν το βραβείο εκτός Ελλάδος και κατάφεραν με ορθολογικό τρόπο και προγραμματισμό να εκμεταλλευτούν κάποια έργα για να «ομορφύνουν» και να τους δώσουν και μελλοντική προστιθέμενη τουριστική αξία. Διότι, επί της ουσίας, περί αυτού πρόκειται.
Στην πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει γύρω από το θέμα, παρουσιάζουμε σήμερα ορισμένους προβληματισμούς, οι οποίοι θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουν στο όλο εγχείρημα:

Το Πρόγραμμα «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης»
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), για αρκετές δεκαετίες, οι πολιτιστικές πολιτικές ήταν εστιασμένες στην πολιτιστική δράση για την περιφερειακή ανάπτυξη. Στη συνέχεια, μετατοπίστηκαν σταδιακά προς τοπικές πρωτοβουλίες σε αστικές περιοχές, με σχέδια όπως η «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» - ονομαζόμενη έως το 1999 «Ευρωπαϊκή Πόλη του Πολιτισμού».
Η ιδέα να υποδεικνύεται μια διαφορετική πόλη κάθε χρόνο, ως ECOC, προωθήθηκε το 1983 από τη Μελίνα Μερκούρη, την τότε Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού και υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1985, με την Αθήνα να γίνεται η πρώτη ECOC.
Το 1992, η Ε.Ε. επέτρεψε την επιλεξιμότητα και σε χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρχικά, το γεγονός θεωρήθηκε κυρίως πολιτιστική εκδήλωση, αλλά αργότερα εισήχθησαν και οικονομικές πτυχές. Η επιλογή μίας πόλης ως «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης» είναι μια ετικέτα που δε θα αρνιόταν καμία πόλη. Για οποιαδήποτε πόλη, το να κερδίσει τον τίτλο σημαίνει ενίσχυση της εικόνα της και περισσότερη χρηματοδότηση για πολιτιστικές δραστηριότητες.
Επίσης, είναι πιθανό να προσελκυσθούν περισσότεροι τουρίστες, τονώνοντας την τοπική οικονομία, τουλάχιστον για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Κρίσιμο θέμα είναι ότι μια ημερομηνία και ένα γεγονός μπορούν να οδηγήσουν, αφενός, στην επιτάχυνση λήψης των απαιτούμενων πολιτικών αποφάσεων -που χωρίς το γεγονός δε θα λαμβάνονταν ποτέ- και, αφετέρου, στο να δοθεί μια πρόσθετη έμφαση στον πολιτισμό. Η προσφορά για τη διεκδίκηση του τίτλου απαιτεί χρήματα, χρόνο και προσπάθεια, η οποία στο τέλος, ακόμα κι αν είναι ανεπιτυχής, είναι πάντα μια καλή επένδυση για το μέλλον μιας πόλης.
Σύμφωνα με το μέχρι σήμερα σχεδιασμό για το θεσμό της ECOC (τουλάχιστον μέχρι το 2019), κάθε χρόνο θα ορίζονται δύο «Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης» και σε κάθε κράτος θα δοθεί η δυνατότητα να φιλοξενήσει το γεγονός. Αυτό έγινε, ώστε να αποφευχθεί ο υπερβολικά σκληρός ανταγωνισμός για την απόκτηση του τίτλου μεταξύ των κρατών.

Κριτική του προγράμματος
Η ECOC είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη πολιτιστική πρωτοβουλία της Ε.Ε. Παρέχει τους πόρους για την αστική και οικονομική αναγέννηση, την αύξηση του τουρισμού και την ανάδειξη της ποικιλομορφίας των πολιτισμών. Αυτοί οι παράγοντες οδηγούν σε βελτίωση της ποιότητας ζωής, αλλά δεν ωφελούν στον ίδιο βαθμό όλες τις κοινωνικές ομάδες της πόλης. Υπάρχουν περιορισμοί στα οφέλη από τον τίτλο, ειδικά εάν δεν υπάρχει ισορροπημένη προσέγγιση στους οικονομικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς στόχους, ως τμήμα της στρατηγικής ενός μακροχρόνιου πολιτιστικού σχεδίου.
Βασικός στόχος του προγράμματος είναι να δημιουργηθούν μόνιμες και ιδιαίτερα εμφανείς και εντυπωσιακές υποδομές. Εντούτοις, από κοινού με το πρόγραμμα ECOC, οι περισσότερες από αυτές τις υποδομές σχεδιάστηκαν ως εμβλήματα γοήτρου των πόλεων, που ώθησαν την εικόνα της πόλης και προσέλκυσαν τουρισμό, αλλά συχνά δεν έλαβαν υπόψη τις κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες της τοπικής κοινότητας και άσκησαν περιορισμένη επίδραση στην απασχόληση και στη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάκαμψη της περιοχής.
Υπάρχει ανάγκη μιας πολιτιστικής ατζέντας στο πρόγραμμα της ECOC, που δε θα εντάσσεται απαραίτητα στις οικονομικές προσταγές. Είναι κρίσιμο να αναπτυχθούν περαιτέρω τεχνικές, για την αξιολόγηση των πολιτιστικών επιδράσεων και της κληρονομιάς, ως εναλλακτική λύση στις καθιερωμένες και σαφώς κυρίαρχες τεχνικές για την αποτίμηση των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων.
Οι πολεοδόμοι και οι πολιτικοί στηρίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε στοιχεία που προσκομίζονται μέσω αξιολογήσεων της οικονομικής και φυσικής επίδρασης, επειδή υπάρχει έλλειψη πειστικών στοιχείων σχετικά με τις πολιτιστικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Πράγματι, όπως και στην περίπτωση των ορισμών της πολιτιστικής πολιτικής, οι κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις καθορίζονται ασαφώς και γι’ αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να μετρηθούν.
Για να αλλάξει αυτή η τάση, πρωτοβουλίες όπως η ECOC, οφείλουν να δώσουν έμφαση στην αξία των μακροχρόνιων επιπτώσεων της φιλοξενίας και να εξασφαλίσουν ευρεία διανομή των συμπερασμάτων και της τεχνογνωσία.

*Πολλά στοιχεία τα βρήκαμε, ψάχνοντας στο διαδίκτυο. Σταθήκαμε, όμως, περισσότερο σ’ ένα πόνημα της Κατερίνας Κανελλοπούλου, το οποίο θεωρούμε εξαιρετικό

Του Αντώνη Πετρόγιαννη

*tharrosnews.gr