Ιστορία των Γαργαλιάνων

Πότε κτίστηκε η πόλη δεν είναι ακριβώς γνωστό, ούτε από που έλαβε το όνομά της. Στους Bενετικούς χάρτες αναφέρεται με την ονομασία "GURGULIA". Ο Φρ. Πουκεβίλ, που την επισκέφθηκε το 1805 λέει γι' αυτή: "Δεν φαίνεται αυτό το μεγάλο χωρίον να ήταν καλύτερον κατοικημένο εις την αρχαιότητα από ότι είναι επί των ειδικών μας ημερών, διότι οι ιστορικοί έχουν λησμονήσει το μέρος αυτό της χώρας το περιλαμβανόμενο μεταξύ Κυπαρισσίας και Πύλου".
Ωστόσο στο τόπο των Γαργαλιάνων είναι βέβαιο ότι στους υστερορωμαϊκούς χρόνους (150 μ.Χ. - 950 μ.Χ.) υπήρχε μικρός οικισμός. Τούτο μαρτυρούν οι αρχαίοι τάφοι, που ανακαλύφθηκαν το 1933 καθώς και πιθοειδή ορύγματα, στη βόρεια συνοικία της πόλεως, που λέγεται "Ανεμόμυλος". Τα διάφορα ευρήματα των τάφων και των ορυγμάτων ανήκουν στην εποχή αυτή. Όμως δεν χωρεί αμφιβολία ότι ολόκληρη η περιοχή της πόλεως και σε μεγάλη έκταση του τέως δήμου Πλαταμώδους και νυν Δήμου Γαργαλιάνων ήταν κατοικημένη και στους προϊστορικούς χρόνους. Ίχνη κατοικήσεως έχουν επισημανθεί :
•Πρωτοελλαδικής περιόδου (3000 - 2000 π.Χ.) στη θέση Όρντινες, βορειοδυτικά, των σημερινών Γαργαλιάνων, σε απόσταση 7 χλμ., πάνω από τον όρμο του Λαγκουβάρδου και κοντά στη νότια όχθη του ποταμού.
•Μεσοελλαδικής περιόδου (2000 - 1600 π.Χ.) στη θέση Τσούκα 3 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων, στη θέση Καντάμο 4 χλμ. μεσημβρινά της πόλεως και στη θέση Κάναλος σε απόσταση 4 χλμ. δυτικά της.
•Υστεροελλαδικής περιόδου (1600-1400 π.Χ.) στη θέση Λαγού 7,5 χλμ. ανατολικά των Γαργαλιάνων.
•Κλασικών χρόνων στη θέση Ντάβανου 2,5 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων
•Ελληνιστικών χρόνων στη θέση Χουχλαστή 4 χλμ. δυτικά των Γαργαλιάνων
•Ρωμαϊκών χρόνων στη θέση Βρυσόμυλος 7 χλμ. νότια των Γαργαλιάνων
•Βυζαντινών χρόνων στη θέση Κουτσουβέρι 2,5 χλμ. βόρεια των Γαργαλιάνων
Στους ομηρικούς χρόνους όλη η περιφέρεια του Δήμου υπαγόταν στο Βασίλειο του Νέστορος. 6 χλμ. νοτιοδυτικά των Γαργαλιάνων στη θέση Διαλισκάρι στην αρχαιότητα είχε αναπτυχθεί μεγάλη και σπουδαία πόλη. Από τα διάφορα ευρήματα της περιοχής συμπεραίνεται ότι είχε κατοικηθεί από τον 4ο αιώνα π.Χ. και μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ. Στα χρόνια της Βενετοκρατίας οι Γαργαλιάνοι υπαχθήκανε στην επαρχία (ΤΈRRΙΤΟRIΟ) Αρκαδιάς του νομού Μεθώνης κι έπειτα του Νομού Μεσσηνίας. Σε Βενετικά έγγραφα της εποχής αυτή η πόλη μνημονεύεται με την ονομασία GARGALIANO, που κατά τον ιστορικό Παύλο Καρολίδη ετυμολογείται από το όνομα Γάργαλος ή Γαργαλιάνος και κατά τον δημοσιογράφο Μ. Ρόδα από το όνομα Βενετού εξόριστου στην περιοχή αυτή GARGALIANO.
Ιστορία (Β' Περίοδος)
Στις αρχές της δεύτερης Τουρκοκρατίας (1715) αποπερατώθηκε ο Μητροπολιτικός ναός της πόλεως "Το Γενέθλιο της Θεοτόκου", που είχε θεμελιωθεί επί Βενετών. Σπουδαιότατο γεγονός της περιόδου αυτής (1715 - 1821) είναι η επανάσταση των υποδούλων Ελλήνων κατά των Τούρκων το έτος 1770, η οποία υποκινηθείσα υπό της Ρωσίας, αλλά μη υποστηριχθείσα από επαρκείς Ρωσικές δυνάμεις, απέτυχαν (Ορλωφικά). Προς καταστολή της επαναστάσεως εκείνης ο Τούρκος στρατάρχης Μουσταφά πασάς ξεκίνησε από την Λάρισα κατήλθε μέχρι της Τριφυλίας και, αφού κατέπνιξε και εκεί την επανάσταση, προχώρησε από την Κυπαρισσία προς τους Γαργαλιάνους, οπού στρατοπέδευσε με 20.000 πεζούς και ιππείς Τούρκους και Αλβανούς. Ακολούθως διευθύνθηκε προς Νεόκαστρο (Πύλο).
Στο τέλος του 18ου αιώνος αναδεικνύεται προύχοντας των Γαργαλιάνων και μοραγιάν βιλαετλής (αρχών του Μορέως) ο πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως Χριστιανουπόλεως Ανθιμος Ανδριανόπουλος. Ο αδελφός αυτού Ιωάννης ή Αναγνώστης υπηρέτησε στo Ρωσικό στρατό και ανήλθε μέχρι του βαθμού του μαγιόρου (ταγματάρχη). Κατά την εποχή αυτή το απέναντι των Γαργαλιάνων έρημο νησί Πρώτη έχει αποβεί ορμητήριο αγρίων πειρατών, ντόπιων και ξένων, οι οποίοι βρίσκουν καταφύγια στους όρμους, τους βράχους και τις σπηλιές. Η ασφάλεια της χώρας έχει διαταραχθεί από την εποχή των Ορλωφικών. Κατά την εποχή αυτή οι Γαργαλιάνοι ήταν έδρα κατή Οθωμανού, δηλαδή δικαστού. Έχουμε έγγραφες πληροφορίες, ότι ο Αλβανός κατής των Γαργαλιάνων καρατόμησε (αποκεφάλισε) αυθαίρετα, το έτος 1770 (6) έξι αθώους Γαργαλιανιώτες.
Στις παραμονές της Μεγάλης Επαναστάσεως οι Γαργαλιάνοι έχουν 1.000 κατοίκους, τα σπίτια είναι σκεπασμένα με κόκκινα λαμπερά κεραμίδια και έχουν κήπους φυτεμένους μέσα στους οποίους υψώνονται κυπαρίσσια γεμάτα χάρη. Ο Πουκεβίλ μας δίνει την εξής περιγραφή του τοπίου: "Γήλοφοι σκεπασμένοι με αμπέλια, μία σκηνή αλσών γραφικών, η γλυκύτης ενός αέρος αρωματισμένου από αμέτρητα ευώδη φυτά, η ωραία θέα της θαλάσσης, καθιστούν την τοποθεσία αυτήν την πλέον θελκτική της χαριέσσης Μεσσηνίας".
Το έτος 1812 στους Γαργαλιάνους δημιουργήθηκε σχολείο, με διδάσκαλο τον συγγενή και συμπολίτη του εθνομάρτυρα πατριάρχου Γρηγορίου Ε' Καλλίνικο Καστόρχην, τον μετέπειτα σχολάρχη Καλαμών και αργότερα Αρχιεπίσκοπο Φθιώτιδος και Λοκρίδας.
Κατά την Ελληνική επανάσταση πολιτικός αρχηγός της πόλεως ήταν ο Αντώνιος Λούκας, κάτοχος μεγάλης περιουσίας, ο οποίος και εισέφερε μεγάλα ποσά για τη διεξαγωγή του αγώνα, στρατιωτικός αρχηγός ήταν ο αξιωματικός (καπετάνιος) Διονύσιος Αγαπηνός, ο οποίος υπηρέτησε σε όλο τον αγώνα, έχοντας υπό τις διαταγές του πενήντα ντόπιους πολεμιστές. Η οικογένεια των Αγαπηνών καθώς και ο Δημήτριος Παπαχριστοφίλου είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρία. Απόγονος αυτού είναι ο ονομαστός οπλαρχηγός του μακεδονικού αγώνος Τέλος Αγρας, που δολοφονήθηκε από τους Βούλγαρους, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Σαραντέλος Τέλος ή Σαράντος Αγαπηνός. Στον αγωνιστή Διονύσιο Αγαπηνό απονεμήθηκε, από το βασιλιά Όθωνα, μετάλλιο και δίπλωμα εθνικής ευγνωμοσύνης.
Αλλοι αγωνιστές της επαναστάσεως που επέζησαν και τους απενεμήθη αριστείο από τον Όθωνα αναφέρονται: Θεόδωρος Αλεξόπουλος, Δημήτριος Αναγνωστόπουλος, Ιωάννης Αναγνωστόπουλος, Κωνσταντίνος Αναγνωστόπουλος, Θεόδωρος Βλαχαδαμόπουλος, Παναγιώτης Διακουμόπουλος, Νικόλαος Κοταράς, Αθανάσιος Κούσουλας, Αθανάσιος Κρεκούκιας, Κώστας Κριθαράς, Δημήτριος Κωνσταντίνου, Γεώργιος Νικολόπουλος, Διονύσιος Νικολόπουλος, Αθανάσιος Παντελόπουλος, Γεώργιος Παπαδημόπουλος, Αντώνιος Παπαχριστοφιλόπουλος, Γεώργιος Πετρόπουλος, Διονύσιος Πετρόπουλος, Σπυρίδων Πετρόπουλος, Γεώργιος Σκιάδας, Νικόλαος Σκουτζόπουλος, Θεόδωρος Χρονόπουλος, Δημήτριος Χριστοφιλογιαννόπουλος.
Μετά την αποβίβαση των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ στη Μεθώνη τον Φεβρουάριο του 1825, οι Γαργαλιάνοι λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, αποβαίνουν τόπος διέλευσης πολεμιστών κατευθυνομένων προς το Νεόκαστρο (Πύλο) και το Παλιό Ναβαρίνο.
Ο Ιωάννης Μακρυγιάννης κατά διαταγή της Κυβερνήσεως σπεύδει προς τα κινδυνεύοντα φρούρια και όταν φθάνει στους Γαργαλιάνους, ενεργεί στρατολογία. Από τη προθυμία των προσελθόντων από την περιφέρεια των Γαργαλιάνων 1600 ανδρών συγκινημένος ο Μακρυγιάννης γράφει: "Τέτοιοι αγαθοί πατριώτες είναι αυτείνοι οι μικροί φιλόπατροι". Εδώ συναντήθηκε με τον αδελφό του Πετρόμπεη, Κατζή και αφού εκκλησιάσθηκε και κοινώνησε μεσάνυχτα στο Ναό της Παναγίας αναχώρησε για το Ναβαρίνο.
Από το 1825 μέχρι το 1828 κατά τις επανειλημμένες επιδρομές του Ιμπραήμ στην Τριφυλία, ο στρατός του λεηλάτησε, πυρπόλησε και κατάστρεψε τους Γαργαλιάνους και τα περίχωρα, όπως και όλη την πεδινή Τριφυλία. Συγκεκριμένα την 23η Μαΐου 1825 ο ίδιος ο Ιμπραήμ με τον στρατό του αναχώρησε στις 7 το πρωί από τα Φιλιατρά ήρθε στους Γαργαλιάνους και αναχώρησε μέσω της Λαγουδίστης (Χώρα) στο Νιόκαστρο και Μεθώνη. Οι κάτοικοι της πόλης είχαν καταφύγει, στα Κοντοβούνια, Σουλιμοχώρια και Ζούρτσαν κατά διαταγή της Κυβερνήσεως. Στις 7 Οκτωβρίου 1825 ο Ιμπραήμ με 23 χιλιάδες στρατό εισέβαλε από την Πύλο στην πεδινή Τριφυλία και την λεηλάτησε μέχρι την Κυπαρισσία και την ορεινή Τριφυλία. Νέα εισβολή ενήργησε ο αιγυπτιακός στρατός από το Νεοκάστρου στη Τριφυλία την 28η Οκτωβρίου 1827, κατά την οποία λεηλατήθηκαν πάλι μαζί με όλα τα μέρη και οι Γαργαλιάνοι και σκοτώθηκαν όσοι βρεθήκαν εκεί, άοπλοι και αδύναμοι. Στον Ιερό Ναό της Παναγίας σώζεται εικόνα η οποία φέρει τα ίχνη της θηριωδίας του. Πολλές οικογένειες της πόλεως, ιδίως γυναικόπαιδα, σε όλη την διάρκεια της επαναστάσεως είχαν καταφύγει στα Επτάνησα και μάλιστα στη Ζάκυνθο, απ' όπου επέστρεψαν μετά την απελευθέρωση.
Με τις συχνές αυτές επιδρομές του Ιμπραήμ δοκιμάσθηκε σκληρότατα ο πληθυσμός της πόλεως. Τα σπίτια ήταν καμένα και τα κτήματα κατεστραμμένα. 'Ήταν αναγκασμένος να τα δημιουργήσει από την αρχή χωρίς χρήματα, χωρίς εισοδήματα. Για αυτόν το λόγο μετά την απελευθέρωση οι κάτοικοι απευθύνθηκαν στην Κυβέρνηση ζητώντας οικονομική ενίσχυση για τις γεωργικές τους ανάγκες.
Μετά την απελευθέρωση, τον Φεβρουάριο του 1829, επισκέπτονται τους Γαργαλιάνους τα μέλη της Γαλλικής επιστημονικής αποστολής, που ακολουθούσε τον στρατάρχη Ν. ΜΑΙSOΝ, προερχόμενο από το Ναβαρίνο. Οι Γάλλοι ενθουσιασμένοι από την υποδοχή γράφουν στην Έκθεση τους : "Εις τους Γαργαλιάνους θα εκάμνομεν πλήρη την γνωριμία ημών με τους εντοπίους (δηλαδή τους Έλληνας) και θα ησθανόμεθα την υποχρέωσιν να επανορθώσωμεν αμέσως την κακήν εντύπωσιν, την οποίαν είχομεν παρακινηθεί να σχηματίσωμεν, επειδή ηκούομεν αυτούς να συκοφαντούν και επειδή παντού σχεδόν δεν είχομεν ακόμη συναντήσει παρά μόνον επαίτας, ανυπόφορους και ρυπαρούς". Η "Εκθεση" αυτή των Γάλλων, μας πληροφορεί ότι από τους 1000 κατοίκους των Γαργαλιάνων επέζησαν από τον Αγώνα μόνον 250.
Μετά την απελευθέρωση οι Γαργαλιάνοι διαρκώς προάγονται. Ο βασιλιάς Όθων επισκέφθηκε τους Γαργαλιάνους στις 4 Οκτωβρίου 1833, και έμεινε εις την οικία του Διονυσίου Σκυλοδήμα, και στις 14 Φεβρουαρίου 1838 με την Αμαλία, και έμεινε στην οικία του αγωνιστή και δημογέροντα Θεοδώρου Αλεξοπούλου.
Το κυριότερο προϊόν της πόλης ως τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο ήταν η σταφίδα, η παραγωγή της οποίας είχε φθάσει τα 9.000 ενετικά χιλιόλιτρα.
Οι Γαργαλιάνοι αρχίζουν κυρίως να αναπτύσσονται μετά το 1850, όπου και πολλαπλασιάζονται από χρόνο σε χρόνο οι σταφιδοφυτείες, αλλά από το έτος 1893 το εμπόριο της σταφίδας αντιμετωπίζει πολλές κρίσεις, και οι Γαργαλιανιώτες από τότε αρχίζουν να μεταναστεύουν στην Αμερική. Μεταξύ των μεταναστών αυτών είναι και ο Θεόφραστος Σπύρου Αναγνωστόπουλος, ο οποίος αναχώρησε από τους Γαργαλιάνους το έτος 1906 και εγκαταστάθηκε στη Βαλτιμόρη της Αμερικής, που γέννησε το 1918 τον μετέπειτα αντιπρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Σπύρο Αγκνιου. Στη νεώτερη Ιστορία των Γαργαλιάνων και του έθνους μας ολόκληρου ως εξέχουσα μορφή προβάλλει ο νεαρός Γαργαλιανιώτης ανθυπολοχαγός και Μακεδονομάχος αρχηγός, καπετάν Τέλος Αγρας (Σαράντης Αγαπηνός). Αξιοι αναφοράς είναι οι εικονογράφοι Ιωάννης Γ. Ταμπάκης και Αλέξανδρος Αθ. Διακουμόπουλος από τους Γαργαλιάνους.
Κατά τους τελευταίους πολέμους (1912 - 1913, 1918 - 1922, 1940 - 1944) από την ολοκλήρωση της Εθνικής αποκατάστασης πλήρωσε και η πόλη των Γαργαλιάνων αρκετό φόρο αίματος.
Τους τελευταίους χρόνους μέγας ευεργέτης των Γαργαλιάνων ανεδείχθη ο Δημήτριος Βασιλείου Μπρίσκας, αδελφός του καθηγητή Πανεπιστημίου των Παρισίων, Σωτηρίου Μπρίσκα. Για τα χρήματα, τα οποία έστειλε από την πόλη FORT LAUDERDALE της Αμερικής, κτίστηκαν η Μπρίσκειος Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Δημοτικό Γυμναστήριο των Γαργαλιάνων.

Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Γαργαλιάνων

[Μόνο οι διαχειριστές επιτρέπεται να δουν αυτόν το σύνδεσμο.]